Projekt "Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w PK Orlich Gniazd"
Projekt „Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w PK ‘’Orlich Gniazd” nr FENX.0105-IW.01-0023/24.
Projekt realizowany w ramach działania FENX.01.05.Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury priorytetu FENX.01 Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027.
Beneficjent: Województwo Śląskie
Podmiot realizujący: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego
Powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepszego statusu ochrony – 71 ha.
Powierzchnia obszarów Natura 2000 objętych środkami ochrony i odtworzenia – 66,5 ha.
Powierzchnia obszarów chronionych i cennych przyrodniczo innych niż Natura 2000 objętych działaniami ochronnymi i odtwarzającymi – 4,5 ha.
Liczba wspartych form ochrony przyrody – 6.
Projekt ma na celu kompleksową ochronę, zachowanie, poprawę i odtworzenie cennych, unikatowych i zagrożonych wartości przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i historycznych Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i jego otuliny, poprzez realizację dobrych praktyk w zakresie ochrony czynnej. Projekt ma też na celu ochronę, zachowanie i odtworzenie najcenniejszych obszarów siedlisk otwartych oraz występujących w nich cennych, zagrożonych gatunków roślin i zwierząt w obrębie sześciu Ostoi Natura 2000: Olsztyńsko-Mirowska (240015), Złotopotocka (240020), Kroczycka (240032) oraz Środkowojurajska (240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).
Realizacja projektu będzie prowadzona w oparciu o wypracowane wzorcowe metody ochrony siedlisk otwartych, stanowiące charakter dobrych praktyk. Kompleksowość działań przyczyni się do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat jego zasobów i zmniejszenia różnorodności biologicznej siedlisk nieleśnych. Poprzez działania ochronne zostaną zachowane cenne i zagrożone gatunki roślin i zwierząt. Przyczynią się do zahamowania postępującego procesu sukcesji wtórnej oraz ograniczenia i eliminacji gatunków inwazyjnych i ekspansywnych, stanowiących jedno z największych zagrożeń dla siedlisk otwartych m.in. muraw, łąk i torfowisk.
Sukcesja powoduje wkraczanie krzewów i drzew oraz rozprzestrzenianie się gatunków niepożądanych (inwazyjne i ekspansywne), co skutkuje osłanianiem skał (zmniejszenie walorów krajobrazowych) oraz ocienianiem tych powierzchni co prowadzi do ubożenia i degeneracji fitocenoz (spadek bioróżnorodności). Główną przyczyną tego negatywnego procesu jest między innymi zaniechanie, tradycyjnych metod użytkowania, tj. wypasania, wykaszania czy wycinki. Ekspansywny rozwój zarośli i lekkonasiennych gatunków drzew eliminuje składniki flory budujące murawy, łąki, torfowiska zmniejszając liczebność ich populacji i możliwość regeneracji z glebowego banku nasion.
Konieczna była, jest i będzie ochrona czynna. Celem czynnych zabiegów ochrony przyrody jest zahamowanie niekorzystnych zmian w przyrodzie i krajobrazie oraz ubożenia bioróżnorodności tego obszaru.
Szereg kompleksowych działań wpłynie pozytywnie na przywracanie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) i ostoi gatunków na obszarach chronionych. Projekt stanowić będzie pakiet informacji praktycznych „know-how” ochrony czynnej przyrody, które z powodzeniem będą mogły być powielane i naśladowane w innych miejscach i projektach w Europie i Polsce.
Zaplanowany szereg dobrze skoordynowanych zadań w projekcie stanowić będzie podstawę osiągnięcia celów przedsięwzięcia, pozwoli osiągnąć zadowalający efekt krajobrazowy, przyrodniczy, kulturowy i historyczny. Przedsięwzięcie będzie miało znaczący wpływ na intensyfikację regionalnej strategii rozwoju zrównoważonego, planowania i gospodarowania przyrodą i krajobrazem. Region jurajski stanowi bardzo ważną enklawę na mapie Europy i Polski, to obszar, w obrębie którego znajdują się wyjątkowe i specyficzne elementy środowiska przyrodniczego ożywionego i nieożywionego mające znaczenie dla zachowania jego unikatowości i swoistości. „Jura” i obszary przyległe z uwagi na swoją unikatowość zasługują na szczególną ochronę.
Grupami docelowymi (odbiorcami projektu) jest zespół osób zajmujących się i mających wpływ na ochronę przyrody, mającymi bezpośredni związek z przyjętymi celami projektu i zapisami ochronnymi wynikającymi z zapisów i zaleceń wskazanymi w dokumentach strategicznych oraz kanonem zasad niedyskryminacji ze względu na posiadanie przez nie określonych cech. Projekt kierowany jest do lokalnych społeczności, turystów, samorządów terytorialnych i regionalnych, terenowych grup działania, środowisk i rad naukowych, organizacji pozarządowych, instytucji specjalizującej się w danej dziedzinie (m. in. formacje wspinaczkowe, speleologiczne), służb porządkowych, innych beneficjentów programów zajmujących się działaniami ochrony przyrody, instytucji dotujących ochronę przyrody i innych zainteresowanych. Projekt skierowany jest do każdej grupy wiekowej (dzieci, młodzież, osoby dorosłe i starsze) zgodnie z zasadami równości szans i niedyskryminacji ze szczególnym uwzględnieniem osób z niepełnosprawnościami - osób o szczególnych potrzebach (OzN).
Główne zadania projektu:
Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
Prowadzenie wypasu zwierząt gospodarskich w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
Usuwanie niedojadów z obszarów ciepłolubnych.
Usuwanie karpin z powierzchni siedlisk ciepłolubnych.
Czynna ochrona poprzez uprzątnięcie nielegalnych wysypisk śmieci z obszarów biocenoz ciepłolubnych.
Wykoszenie zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych oraz ich wzbogacenie.
Usuwanie gatunków inwazyjnych i ekspansywnych.
Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie torfowisk przejściowych i terenów bagiennych.
Monitoring przyrodniczy stanu „0” i właściwy.
Wykonanie dokumentacji projektowej i technicznej, uzyskanie uzgodnień i pozwoleń.
Ukierunkowanie ruchu turystycznego poprzez wykonanie zagospodarowania turystycznego w rejonie rezerwatu przyrody Smoleń i Doliny Wodącej i rejonu Doliny Białej Przemszy i Pustyni Błędowskiej.
Organizacja 2-dniowej konferencji międzynarodowej podsumowującej projekt.
Współpraca z podmiotami – organizacja spotkań z lokalną społecznością i rad naukowych.
Monitorowanie realizacji projektu, utworzenie bazy GIS projektu.
Czynna ochrona poprzez prowadzenie działalności prewencyjnej (patrole prewencyjne).
Działalność edukacyjna projektu: organizacja 1-dniowych zajęć edukacyjnych m.in. „Warsztaty na wypasie”, terenowe zajęcia edukacyjne w obrębie Bagien Błędowskich, bezpieczeństwo na jurajskich szlakach w PKOG z usługą cateringową, organizacja jednodniowych pikników edukacyjnych „Uśpij ekrany – obudź aktywność i poznaj przyrodę – JURA NA WYPASIE”, organizacja konkursów ekologicznych „PARK-ujesz, przyrodę szanujesz” dla 5 grup wiekowych, szkolenia z zakresu ochrony przyrody
i bezpieczeństwa na jurajskich szlakach.
Produkcja filmu przyrodniczego w technologii 3D – „Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd”.
Wykonanie przewodników multimedialnych - „Jura dla wspinaczy i nie tylko”, „Szlakiem po Dolinie Wodącej", „Szlakiem po bagnach i lotnych piaskach".
Działalność „mass media” – informacje na stronę internetową i portal społecznościowy Facebook, publikacje prasowe i radiowe, tablice informacyjno – edukacyjnych
Zakup sprzętu do zadań terenowych - m.in. GPS geodezyjny z oprogramowaniem, dron
z oprogramowaniem, aparat fotograficzny z obiektywem makro, projektor z mobilnym ekranem.
Efekty:
Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 65 ha cennych, unikatowych i zagrożonych siedlisk nieleśnych – muraw kserotermicznych (6210) i zarośli jałowca na murawach kserotermicznych i wrzosowiskach (5130).
Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 4,5 ha cennych, unikatowych i zagrożonych siedlisk nieleśnych – łąk trzęślicowych (6410).
Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 1,5 ha cennych, unikatowych i zagrożonych torfowisk przejściowych i trzęsawisk oraz występujących zbiorowisk szuwary turzycowe Caricetum gracilis, trzcinowe Phragmitetum communis, pałkowe Typhetum latifoliae, mozgowe Phalaridetum arundinaceae, tatarakowe Acoretum calami oraz szuwar kosaćcowy Iridetum pseudacori.
Ochrona zagrożonych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt na terenie 6 obszarów Natura 2000: Ostoja Olsztyńsko-Mirowska (PLH240015), Ostoja Złotopotocka (PLH240020), Ostoja Kroczycka (PLH240032), Ostoja Środkowojurajska (PLH240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).
Zahamowanie/zatrzymanie postępującego procesu sukcesji wtórnej na powierzchni 71 ha siedlisk otwartych.
Ocena stanu zachowania siedlisk i gatunków projektu oraz ustalenie zmian w środowisku przyrodniczym poprzez prowadzenie monitoringu przyrodniczego.
Ochrona jurajskich siedlisk przyrodniczych, zagrożonych antropopresją i intensywną penetracją oraz zwiększenie dostępności Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i otuliny poprzez ukierunkowanie ruchu turystycznego – wykonanie infrastruktury turystycznej w 2 węzłowych punktach (Dolina Wodącej, Doliny Białej Przemszy).
Zachowanie dziedzictwa kulturowego – ochrona zagrożonych ras zwierząt gospodarczych, odtwarzanie pasterskiej kultury rolnej, podtrzymanie lokalnych tradycji i obyczajów związanych z gospodarką pasterską.
Zmniejszenie zagrożenia antropopresją najcenniejszych obszarów poprzez działania prewencyjne w postaci patroli Służb Ochrony Przyrody, Policji, Lasów Państwowych, GOPR Jura.
Zwiększenie rozwoju społeczno-gospodarczego regionu poprzez aktywizację lokalnej społeczności – mieszkańców, samorządów lokalnych, turystów, dzieci i młodzieży, a także pracowników służb porządkowych i organizacji pozarządowych, zgodnie z zasadami równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.
Projekt „Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w PK ‘’Orlich Gniazd” nr FENX.0105-IW.01-0023/24.
width="800" height="100" />
Projekt realizowany w ramach działania FENX.01.05.Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury priorytetu FENX.01 Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027.
Beneficjent: Województwo Śląskie
Podmiot realizujący: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego
Powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepszego statusu ochrony – 71 ha.
Powierzchnia obszarów Natura 2000 objętych środkami ochrony i odtworzenia – 66,5 ha.
Powierzchnia obszarów chronionych i cennych przyrodniczo innych niż Natura 2000 objętych działaniami ochronnymi i odtwarzającymi – 4,5 ha.
Liczba wspartych form ochrony przyrody – 6.
Projekt ma na celu kompleksową ochronę, zachowanie, poprawę i odtworzenie cennych, unikatowych i zagrożonych wartości przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i historycznych Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i jego otuliny, poprzez realizację dobrych praktyk w zakresie ochrony czynnej. Projekt ma też na celu ochronę, zachowanie i odtworzenie najcenniejszych obszarów siedlisk otwartych oraz występujących w nich cennych, zagrożonych gatunków roślin i zwierząt w obrębie sześciu Ostoi Natura 2000: Olsztyńsko-Mirowska (240015), Złotopotocka (240020), Kroczycka (240032) oraz Środkowojurajska (240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).
Realizacja projektu będzie prowadzona w oparciu o wypracowane wzorcowe metody ochrony siedlisk otwartych, stanowiące charakter dobrych praktyk. Kompleksowość działań przyczyni się do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat jego zasobów i zmniejszenia różnorodności biologicznej siedlisk nieleśnych. Poprzez działania ochronne zostaną zachowane cenne i zagrożone gatunki roślin i zwierząt. Przyczynią się do zahamowania postępującego procesu sukcesji wtórnej oraz ograniczenia i eliminacji gatunków inwazyjnych i ekspansywnych, stanowiących jedno z największych zagrożeń dla siedlisk otwartych m.in. muraw, łąk i torfowisk.
Sukcesja powoduje wkraczanie krzewów i drzew oraz rozprzestrzenianie się gatunków niepożądanych (inwazyjne i ekspansywne), co skutkuje osłanianiem skał (zmniejszenie walorów krajobrazowych) oraz ocienianiem tych powierzchni co prowadzi do ubożenia i degeneracji fitocenoz (spadek bioróżnorodności). Główną przyczyną tego negatywnego procesu jest między innymi zaniechanie, tradycyjnych metod użytkowania, tj. wypasania, wykaszania czy wycinki. Ekspansywny rozwój zarośli i lekkonasiennych gatunków drzew eliminuje składniki flory budujące murawy, łąki, torfowiska zmniejszając liczebność ich populacji i możliwość regeneracji z glebowego banku nasion.
Konieczna była, jest i będzie ochrona czynna. Celem czynnych zabiegów ochrony przyrody jest zahamowanie niekorzystnych zmian w przyrodzie i krajobrazie oraz ubożenia bioróżnorodności tego obszaru.
Szereg kompleksowych działań wpłynie pozytywnie na przywracanie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) i ostoi gatunków na obszarach chronionych. Projekt stanowić będzie pakiet informacji praktycznych „know-how” ochrony czynnej przyrody, które z powodzeniem będą mogły być powielane i naśladowane w innych miejscach i projektach w Europie i Polsce.
Zaplanowany szereg dobrze skoordynowanych zadań w projekcie stanowić będzie podstawę osiągnięcia celów przedsięwzięcia, pozwoli osiągnąć zadowalający efekt krajobrazowy, przyrodniczy, kulturowy i historyczny. Przedsięwzięcie będzie miało znaczący wpływ na intensyfikację regionalnej strategii rozwoju zrównoważonego, planowania i gospodarowania przyrodą i krajobrazem. Region jurajski stanowi bardzo ważną enklawę na mapie Europy i Polski, to obszar, w obrębie którego znajdują się wyjątkowe i specyficzne elementy środowiska przyrodniczego ożywionego i nieożywionego mające znaczenie dla zachowania jego unikatowości i swoistości. „Jura” i obszary przyległe z uwagi na swoją unikatowość zasługują na szczególną ochronę.
Grupami docelowymi (odbiorcami projektu) jest zespół osób zajmujących się i mających wpływ na ochronę przyrody, mającymi bezpośredni związek z przyjętymi celami projektu i zapisami ochronnymi wynikającymi z zapisów i zaleceń wskazanymi w dokumentach strategicznych oraz kanonem zasad niedyskryminacji ze względu na posiadanie przez nie określonych cech. Projekt kierowany jest do lokalnych społeczności, turystów, samorządów terytorialnych i regionalnych, terenowych grup działania, środowisk i rad naukowych, organizacji pozarządowych, instytucji specjalizującej się w danej dziedzinie (m. in. formacje wspinaczkowe, speleologiczne), służb porządkowych, innych beneficjentów programów zajmujących się działaniami ochrony przyrody, instytucji dotujących ochronę przyrody i innych zainteresowanych. Projekt skierowany jest do każdej grupy wiekowej (dzieci, młodzież, osoby dorosłe i starsze) zgodnie z zasadami równości szans i niedyskryminacji ze szczególnym uwzględnieniem osób z niepełnosprawnościami - osób o szczególnych potrzebach (OzN).
Główne zadania projektu:
>
>Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
>
>Prowadzenie wypasu zwierząt gospodarskich w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
>
>Usuwanie niedojadów z obszarów ciepłolubnych.
>
>Usuwanie karpin z powierzchni siedlisk ciepłolubnych.
>
>Czynna ochrona poprzez uprzątnięcie nielegalnych wysypisk śmieci z obszarów biocenoz ciepłolubnych.
>
>Wykoszenie zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych oraz ich wzbogacenie.
>
>Usuwanie gatunków inwazyjnych i ekspansywnych.lip>
Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie torfowisk przejściowych i terenów bagiennych.
Monitoring
przyrodniczy >Ustuwanuie „0”podrostów drzew i krzewłaów w obrębie torfowisk przejściowych i terenów bagiennych.
Wyk
Monanie dokumentacjoring przyrojekdniczy stowejanu „0” i technicznej, uzyskanie uzgodnień i pozwole��aściwy.
Ukierunkowanie ruchu turystycznego
poprzez w>Wykonanie zagospodarowania tkurystycznmego w rejonie rezerwatuacji przyrody Smoljeńktowej i Doltechnicznej, uzyskanie Wuzgodącniejń i rejponu Dzwoliny Białej Przemszy i Pustyni B��ędowskiej.
O
Ukiergunkowanie ruchu turystyczacja 2-dniego poprzez wej ykonfereancjie międzynagospodarodwania turystycznego w rejonie rezerwatu przyrodsuy Smowujleń i Doliny Wodącej i rejonu Doliny Białej Przemszy i Pustyni Błędowskiej.projekt.>
Ws
półpraca z podmiotami – o>Organizacja s2-dniowej konferencji międzynarodowej potkań z lokalną społecznością i rad nasukmowyująchej projekt.
M
Współpraca z pondmiotami – orowganie realizacja spotkań z lokalną społecznością i projektu, utworzenie bazd naukowy GIS projektuch.
Czy
Monna itochrowanie rea poprlizezacji projektu, utwadorzenie dzibałalnościzy GIS prewencyjnej (patrole prewencyjne)ktu.
D
Czynna ochrona poprzez prowadzenie działalność edukacyjnai projektu: organizacja 1-dniowych zajęć edukacyjnych m.in. „Warsztaty na wypasie”, terenowe zajęcia edukancyjne w obrębie Bagien Błędowskich, bezpieczeństwo na jurajskichszlakach w PKOG z usługą c(pateringową, organizacja jlednodniowych pikników redukawencyjnych „Uśpij ekrany – obudź aktywność i poznaj przyrodę – JURA NA WYPASIE”, organizacja konkursów ekologicznych „PARK-ujesz, przyrodę szanujesz” dla 5 grup wiekowych, szkolenia z zakresu ochrony przyrody i bezpieczeństwa na jurajskich szlakach).
Pr
Działalność edukacyjna projektu: organizacja filmu przyro1-dniowych zajęć egdukacyjnych m.in. „Warsztaty na wypasie”, terenowe zajęcia edukacyjne w obrębie Bagien Błędowskich, bezpieczeństwo na jurajskich szlakach w PKOG z usługą cateringową, organizacja jednodniowych piknologików edukacyjnych „Uśpij 3Dekrany – „Dobreudź praktykwność i poznaj przyrodę – JURA NA WYPASIE”, organizacja konkursów ekologicznych „PARK-ujesz, przyrodę szanujesz” dla 5 grup wiekowych, szkolenia z zakresieu ochrony cennych przyrodniczo siedlisk y
i gbezpieczeństwatunkóww PnarkuKjurajobrazowym Orlskich Gniszlazd”kach.
W
Produkcja filmu przykronadniczego w technologii 3D – „Dobre przewodniakótyki w multzakresimedial ochrony cennych - „Jura dla wspinacrzyrodniczo siedlisk i gatunieków tylko”,w „SParku Krajobrazlakieowym po DoOrlinie Wodącej", „Szlakiem po bagnach i lotGnych piaskach"zd”.
D
Wykonanie prziałalnewośćdników „mass ultimedia”lnych - �� infoJurmacje na stronędla wspinternetowąaczy i nie tylko”, „Szlakiem portalspDołecznościowy Facebook, publinie Wodącej", „Szlakiem po bagnacjeh prasowe i radiowe, tablice informacyjno – edukacyjtnych piaskach".lip>
Zakup sprzętu do zadań terenowych - m.in. GPS geodezyjny z oprogramowaniem, dron z oprogramowaniem, aparat fotograficzny z obiektywem makro, projektor z mobilnym ekranem.
Działalność „mass media” – informacje na stronę internetową i portal społecznościowy Facebook, publikacje prasowe i radiowe, tablice informacyjno – edukacyjnych
Zakup sprzętu do zadań terenowych - m.in. GPS geodezyjny z oprogramowaniem, dron
z oprogramowaniem, aparat fotograficzny z obiektywem makro, projektor z mobilnym ekranem.
Ochrona zagrożonych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt na terenie 6 obszarów Natura 2000: Ostoja Olsztyńsko-Mirowska (PLH240015), Ostoja Złotopotocka (PLH240020), Ostoja Kroczycka (PLH240032), Ostoja Środkowojurajska (PLH240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).
Zahamowanie/zatrzymanie
postępują>Ocego phrocesu sukcesji wtórnej na pzagrowierzżonychni71 ha siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt na terenie 6 obszarów Natura 2000: Ostoja Olsztyńsko-Mirowska (PLH240015), Ostoja Złotopotocka (PLH240020), Ostoja Kroczycka (PLH240032), Ostoja Środkowojurajska (PLH240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustychnia Błędowska (PLH120014).
Ocen
Za stanu zachamowanie/zatrzymanie postępującego procesu sukcesji wtórnej na powierzchni 71 ha siedlisk i gatunków projektu oraz ustalenie zmian w środowisku przyrodniczym poprzez prowadzenie monitoringu prztyrodniczegoh.
Ochroena jurajskitanu zachowania siedlisk przyrodniczych, zagrożonych antropopresją i ingateunsykówną penetracojąektu oraz zwiękusztalenie zmian w środostępnoścwi Parsku Kprajobrazowego Oyrlich Godniaczd i otulinym poprzez ukieprunkowadzenie monitoruchingu tuprzystyrodnicznego – wykon.anie infrastruktury turystycznej w 2 węzłowych >punktach (Dolina Wodącej, Doliny Białej Przemszy).>
Zachowanie dziedzictwa kulturowego – o
Ochrona jurajskich siedlisk przyrodniczych, zagrożonych ras zwierząt gospodarczych, odtwarzanie pasterskiej kultury rolnej, podtrzymanie lokalnych tpopradycesjią i intensywną penetracją obyczrajówz zwi��kszenie dostępności Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i otuliny poprzez ukierunkowanie ruchu turystycznego – wykonanie infrastruktury turystycznej w 2 węzłowych zpunktach g(Dosplina Wodarkącej, Doliny Białej Przemszy).pasterską.>
Zmachowaniejs dzeniedzictwa kulturowego – ochrona zagrożenia antropopresją najcenniejszych obszarów poprzez działania prewencyjne w postaci patroli Służb Ochrony Przyrody, Policji, Lasó zwierząt Pgospodaństwowrczych, GOPRodtwarzanie Jpasterskiej kultury rolnej, podtrzymanie lokalnych tradycji i obyczajów związanych z gospodarką pasterską.
Zwmniękejszenie zagrozwżenia antroju społpresją najcenniejsznych o-gobspodzarczegoów regionu poprzez aktywizację lokalnej społeczności – mieszkańców, samorządów lokalnych, turystów, dzieci i małodzieży, a także pracowników służb porządkowych i organizacji pozarządoewych, zgodenicyjne z zasadami równości szans i niedyskryminacji, w tym dpostępnośaci patroli Służb Ochrony Przyrody, Policji, La osóbw Państwowych, />GOPR z niepełnospJurawnościami.
Zwiększenie rozwoju społeczno-gospodarczego regionu poprzez aktywizację lokalnej społeczności – mieszkańców, samorządów lokalnych, turystów, dzieci i młodzieży, a także pracowników służb porządkowych i organizacji pozarządowych, zgodnie z zasadami równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.
2025-06-24 11:04:14
Edycja przeprowadzona przez: Katarzyna Walkowicz
Zmiany w tej wersji
Projekt „Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w PK ‘’Orlich Gniazd” nr FENX.0105-IW.01-0023/24.
Projekt realizowany w ramach działania FENX.01.05.Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury priorytetu FENX.01 Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027.
Beneficjent: Województwo Śląskie
Podmiot realizujący: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego
Powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepszego statusu ochrony – 71 ha.
Powierzchnia obszarów Natura 2000 objętych środkami ochrony i odtworzenia – 66,5 ha.
Powierzchnia obszarów chronionych i cennych przyrodniczo innych niż Natura 2000 objętych działaniami ochronnymi i odtwarzającymi – 4,5 ha.
Liczba wspartych form ochrony przyrody – 6.
Projekt ma na celu kompleksową ochronę, zachowanie, poprawę i odtworzenie cennych, unikatowych i zagrożonych wartości przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i historycznych Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i jego otuliny, poprzez realizację dobrych praktyk w zakresie ochrony czynnej. Projekt ma też na celu ochronę, zachowanie i odtworzenie najcenniejszych obszarów siedlisk otwartych oraz występujących w nich cennych, zagrożonych gatunków roślin i zwierząt w obrębie sześciu Ostoi Natura 2000: Olsztyńsko-Mirowska (240015), Złotopotocka (240020), Kroczycka (240032) oraz Środkowojurajska (240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).
Realizacja projektu będzie prowadzona w oparciu o wypracowane wzorcowe metody ochrony siedlisk otwartych, stanowiące charakter dobrych praktyk. Kompleksowość działań przyczyni się do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat jego zasobów i zmniejszenia różnorodności biologicznej siedlisk nieleśnych. Poprzez działania ochronne zostaną zachowane cenne i zagrożone gatunki roślin i zwierząt. Przyczynią się do zahamowania postępującego procesu sukcesji wtórnej oraz ograniczenia i eliminacji gatunków inwazyjnych i ekspansywnych, stanowiących jedno z największych zagrożeń dla siedlisk otwartych m.in. muraw, łąk i torfowisk.
Sukcesja powoduje wkraczanie krzewów i drzew oraz rozprzestrzenianie się gatunków niepożądanych (inwazyjne i ekspansywne), co skutkuje osłanianiem skał (zmniejszenie walorów krajobrazowych) oraz ocienianiem tych powierzchni co prowadzi do ubożenia i degeneracji fitocenoz (spadek bioróżnorodności). Główną przyczyną tego negatywnego procesu jest między innymi zaniechanie, tradycyjnych metod użytkowania, tj. wypasania, wykaszania czy wycinki. Ekspansywny rozwój zarośli i lekkonasiennych gatunków drzew eliminuje składniki flory budujące murawy, łąki, torfowiska zmniejszając liczebność ich populacji i możliwość regeneracji z glebowego banku nasion.
Konieczna była, jest i będzie ochrona czynna. Celem czynnych zabiegów ochrony przyrody jest zahamowanie niekorzystnych zmian w przyrodzie i krajobrazie oraz ubożenia bioróżnorodności tego obszaru.
Szereg kompleksowych działań wpłynie pozytywnie na przywracanie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) i ostoi gatunków na obszarach chronionych. Projekt stanowić będzie pakiet informacji praktycznych „know-how” ochrony czynnej przyrody, które z powodzeniem będą mogły być powielane i naśladowane w innych miejscach i projektach w Europie i Polsce.
Zaplanowany szereg dobrze skoordynowanych zadań w projekcie stanowić będzie podstawę osiągnięcia celów przedsięwzięcia, pozwoli osiągnąć zadowalający efekt krajobrazowy, przyrodniczy, kulturowy i historyczny. Przedsięwzięcie będzie miało znaczący wpływ na intensyfikację regionalnej strategii rozwoju zrównoważonego, planowania i gospodarowania przyrodą i krajobrazem. Region jurajski stanowi bardzo ważną enklawę na mapie Europy i Polski, to obszar, w obrębie którego znajdują się wyjątkowe i specyficzne elementy środowiska przyrodniczego ożywionego i nieożywionego mające znaczenie dla zachowania jego unikatowości i swoistości. „Jura” i obszary przyległe z uwagi na swoją unikatowość zasługują na szczególną ochronę.
Grupami docelowymi (odbiorcami projektu) jest zespół osób zajmujących się i mających wpływ na ochronę przyrody, mającymi bezpośredni związek z przyjętymi celami projektu i zapisami ochronnymi wynikającymi z zapisów i zaleceń wskazanymi w dokumentach strategicznych oraz kanonem zasad niedyskryminacji ze względu na posiadanie przez nie określonych cech. Projekt kierowany jest do lokalnych społeczności, turystów, samorządów terytorialnych i regionalnych, terenowych grup działania, środowisk i rad naukowych, organizacji pozarządowych, instytucji specjalizującej się w danej dziedzinie (m. in. formacje wspinaczkowe, speleologiczne), służb porządkowych, innych beneficjentów programów zajmujących się działaniami ochrony przyrody, instytucji dotujących ochronę przyrody i innych zainteresowanych. Projekt skierowany jest do każdej grupy wiekowej (dzieci, młodzież, osoby dorosłe i starsze) zgodnie z zasadami równości szans i niedyskryminacji ze szczególnym uwzględnieniem osób z niepełnosprawnościami - osób o szczególnych potrzebach (OzN).
Główne zadania projektu:
Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
Prowadzenie wypasu zwierząt gospodarskich w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
Usuwanie niedojadów z obszarów ciepłolubnych.
Usuwanie karpin z powierzchni siedlisk ciepłolubnych.
Czynna ochrona poprzez uprzątnięcie nielegalnych wysypisk śmieci z obszarów biocenoz ciepłolubnych.
Wykoszenie zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych oraz ich wzbogacenie.
Usuwanie gatunków inwazyjnych i ekspansywnych.
Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie torfowisk przejściowych i terenów bagiennych.
Monitoring przyrodniczy stanu „0” i właściwy.
Wykonanie dokumentacji projektowej i technicznej, uzyskanie uzgodnień i pozwoleń.
Ukierunkowanie ruchu turystycznego poprzez wykonanie zagospodarowania turystycznego w rejonie rezerwatu przyrody Smoleń i Doliny Wodącej i rejonu Doliny Białej Przemszy i Pustyni Błędowskiej.
Organizacja 2-dniowej konferencji międzynarodowej podsumowującej projekt.
Współpraca z podmiotami – organizacja spotkań z lokalną społecznością i rad naukowych.
Monitorowanie realizacji projektu, utworzenie bazy GIS projektu.
Czynna ochrona poprzez prowadzenie działalności prewencyjnej (patrole prewencyjne).
Działalność edukacyjna projektu: organizacja 1-dniowych zajęć edukacyjnych m.in. „Warsztaty na wypasie”, terenowe zajęcia edukacyjne w obrębie Bagien Błędowskich, bezpieczeństwo na jurajskich szlakach w PKOG z usługą cateringową, organizacja jednodniowych pikników edukacyjnych „Uśpij ekrany – obudź aktywność i poznaj przyrodę – JURA NA WYPASIE”, organizacja konkursów ekologicznych „PARK-ujesz, przyrodę szanujesz” dla 5 grup wiekowych, szkolenia z zakresu ochrony przyrody i bezpieczeństwa na jurajskich szlakach.
Produkcja filmu przyrodniczego w technologii 3D – „Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd”.
Wykonanie przewodników multimedialnych - „Jura dla wspinaczy i nie tylko”, „Szlakiem po Dolinie Wodącej", „Szlakiem po bagnach i lotnych piaskach".
Działalność „mass media” – informacje na stronę internetową i portal społecznościowy Facebook, publikacje prasowe i radiowe, tablice informacyjno – edukacyjnych
Zakup sprzętu do zadań terenowych - m.in. GPS geodezyjny z oprogramowaniem, dron z oprogramowaniem, aparat fotograficzny z obiektywem makro, projektor z mobilnym ekranem.
Efekty:
Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 65 ha cennych, unikatowych i zagrożonych siedlisk nieleśnych – muraw kserotermicznych (6210) i zarośli jałowca na murawach kserotermicznych i wrzosowiskach (5130).
Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 4,5 ha cennych, unikatowych i zagrożonych siedlisk nieleśnych – łąk trzęślicowych (6410).
Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 1,5 ha cennych, unikatowych i zagrożonych torfowisk przejściowych i trzęsawisk oraz występujących zbiorowisk szuwary turzycowe Caricetum gracilis, trzcinowe Phragmitetum communis, pałkowe Typhetum latifoliae, mozgowe Phalaridetum arundinaceae, tatarakowe Acoretum calami oraz szuwar kosaćcowy Iridetum pseudacori.
Ochrona zagrożonych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt na terenie 6 obszarów Natura 2000: Ostoja Olsztyńsko-Mirowska (PLH240015), Ostoja Złotopotocka (PLH240020), Ostoja Kroczycka (PLH240032), Ostoja Środkowojurajska (PLH240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).
Zahamowanie/zatrzymanie postępującego procesu sukcesji wtórnej na powierzchni 71 ha siedlisk otwartych.
Ocena stanu zachowania siedlisk i gatunków projektu oraz ustalenie zmian w środowisku przyrodniczym poprzez prowadzenie monitoringu przyrodniczego.
Ochrona jurajskich siedlisk przyrodniczych, zagrożonych antropopresją i intensywną penetracją oraz zwiększenie dostępności Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i otuliny poprzez ukierunkowanie ruchu turystycznego – wykonanie infrastruktury turystycznej w 2 węzłowych punktach (Dolina Wodącej, Doliny Białej Przemszy).
Zachowanie dziedzictwa kulturowego – ochrona zagrożonych ras zwierząt gospodarczych, odtwarzanie pasterskiej kultury rolnej, podtrzymanie lokalnych tradycji i obyczajów związanych z gospodarką pasterską.
Zmniejszenie zagrożenia antropopresją najcenniejszych obszarów poprzez działania prewencyjne w postaci patroli Służb Ochrony Przyrody, Policji, Lasów Państwowych, GOPR Jura.
Zwiększenie rozwoju społeczno-gospodarczego regionu poprzez aktywizację lokalnej społeczności – mieszkańców, samorządów lokalnych, turystów, dzieci i młodzieży, a także pracowników służb porządkowych i organizacji pozarządowych, zgodnie z zasadami równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.
2025-02-14 12:09:53
Edycja przeprowadzona przez: Katarzyna Walkowicz
Wersja oryginalna
Projekt „Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w PK ‘’Orlich Gniazd” nr FENX.0105-IW.01-0023/24.
Projekt realizowany w ramach działania FENX.01.05.Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury priorytetu FENX.01 Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027.
Beneficjent: Województwo Śląskie
Podmiot realizujący: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego
Powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepszego statusu ochrony – 71 ha.
Powierzchnia obszarów Natura 2000 objętych środkami ochrony i odtworzenia – 66,5 ha.
Powierzchnia obszarów chronionych i cennych przyrodniczo innych niż Natura 2000 objętych działaniami ochronnymi i odtwarzającymi – 4,5 ha.
Liczba wspartych form ochrony przyrody – 6.
Projekt ma na celu kompleksową ochronę, zachowanie, poprawę i odtworzenie cennych, unikatowych i zagrożonych wartości przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i historycznych Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i jego otuliny, poprzez realizację dobrych praktyk w zakresie ochrony czynnej. Projekt ma też na celu ochronę, zachowanie i odtworzenie najcenniejszych obszarów siedlisk otwartych oraz występujących w nich cennych, zagrożonych gatunków roślin i zwierząt w obrębie sześciu Ostoi Natura 2000: Olsztyńsko-Mirowska (240015), Złotopotocka (240020), Kroczycka (240032) oraz Środkowojurajska (240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).
Realizacja projektu będzie prowadzona w oparciu o wypracowane wzorcowe metody ochrony siedlisk otwartych, stanowiące charakter dobrych praktyk. Kompleksowość działań przyczyni się do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat jego zasobów i zmniejszenia różnorodności biologicznej siedlisk nieleśnych. Poprzez działania ochronne zostaną zachowane cenne i zagrożone gatunki roślin i zwierząt. Przyczynią się do zahamowania postępującego procesu sukcesji wtórnej oraz ograniczenia i eliminacji gatunków inwazyjnych i ekspansywnych, stanowiących jedno z największych zagrożeń dla siedlisk otwartych m.in. muraw, łąk i torfowisk.
Sukcesja powoduje wkraczanie krzewów i drzew oraz rozprzestrzenianie się gatunków niepożądanych (inwazyjne i ekspansywne), co skutkuje osłanianiem skał (zmniejszenie walorów krajobrazowych) oraz ocienianiem tych powierzchni co prowadzi do ubożenia i degeneracji fitocenoz (spadek bioróżnorodności). Główną przyczyną tego negatywnego procesu jest między innymi zaniechanie, tradycyjnych metod użytkowania, tj. wypasania, wykaszania czy wycinki. Ekspansywny rozwój zarośli i lekkonasiennych gatunków drzew eliminuje składniki flory budujące murawy, łąki, torfowiska zmniejszając liczebność ich populacji i możliwość regeneracji z glebowego banku nasion.
Konieczna była, jest i będzie ochrona czynna. Celem czynnych zabiegów ochrony przyrody jest zahamowanie niekorzystnych zmian w przyrodzie i krajobrazie oraz ubożenia bioróżnorodności tego obszaru.
Szereg kompleksowych działań wpłynie pozytywnie na przywracanie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) i ostoi gatunków na obszarach chronionych. Projekt stanowić będzie pakiet informacji praktycznych „know-how” ochrony czynnej przyrody, które z powodzeniem będą mogły być powielane i naśladowane w innych miejscach i projektach w Europie i Polsce.
Zaplanowany szereg dobrze skoordynowanych zadań w projekcie stanowić będzie podstawę osiągnięcia celów przedsięwzięcia, pozwoli osiągnąć zadowalający efekt krajobrazowy, przyrodniczy, kulturowy i historyczny. Przedsięwzięcie będzie miało znaczący wpływ na intensyfikację regionalnej strategii rozwoju zrównoważonego, planowania i gospodarowania przyrodą i krajobrazem. Region jurajski stanowi bardzo ważną enklawę na mapie Europy i Polski, to obszar, w obrębie którego znajdują się wyjątkowe i specyficzne elementy środowiska przyrodniczego ożywionego i nieożywionego mające znaczenie dla zachowania jego unikatowości i swoistości. „Jura” i obszary przyległe z uwagi na swoją unikatowość zasługują na szczególną ochronę.
Grupami docelowymi (odbiorcami projektu) jest zespół osób zajmujących się i mających wpływ na ochronę przyrody, mającymi bezpośredni związek z przyjętymi celami projektu i zapisami ochronnymi wynikającymi z zapisów i zaleceń wskazanymi w dokumentach strategicznych oraz kanonem zasad niedyskryminacji ze względu na posiadanie przez nie określonych cech. Projekt kierowany jest do lokalnych społeczności, turystów, samorządów terytorialnych i regionalnych, terenowych grup działania, środowisk i rad naukowych, organizacji pozarządowych, instytucji specjalizującej się w danej dziedzinie (m. in. formacje wspinaczkowe, speleologiczne), służb porządkowych, innych beneficjentów programów zajmujących się działaniami ochrony przyrody, instytucji dotujących ochronę przyrody i innych zainteresowanych. Projekt skierowany jest do każdej grupy wiekowej (dzieci, młodzież, osoby dorosłe i starsze) zgodnie z zasadami równości szans i niedyskryminacji ze szczególnym uwzględnieniem osób z niepełnosprawnościami - osób o szczególnych potrzebach (OzN).
Główne zadania projektu:
Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
Prowadzenie wypasu zwierząt gospodarskich w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
Usuwanie niedojadów z obszarów ciepłolubnych.
Usuwanie karpin z powierzchni siedlisk ciepłolubnych.
Czynna ochrona poprzez uprzątnięcie nielegalnych wysypisk śmieci z obszarów biocenoz ciepłolubnych.
Wykoszenie zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych oraz ich wzbogacenie.
Usuwanie gatunków inwazyjnych i ekspansywnych.
Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie torfowisk przejściowych i terenów bagiennych.
Monitoring przyrodniczy stanu „0” i właściwy.
Wykonanie dokumentacji projektowej i technicznej, uzyskanie uzgodnień i pozwoleń.
Ukierunkowanie ruchu turystycznego poprzez wykonanie zagospodarowania turystycznego w rejonie rezerwatu przyrody Smoleń i Doliny Wodącej i rejonu Doliny Białej Przemszy i Pustyni Błędowskiej.
Organizacja 2-dniowej konferencji międzynarodowej podsumowującej projekt.
Współpraca z podmiotami – organizacja spotkań z lokalną społecznością i rad naukowych.
Monitorowanie realizacji projektu, utworzenie bazy GIS projektu.
Czynna ochrona poprzez prowadzenie działalności prewencyjnej (patrole prewencyjne).
Działalność edukacyjna projektu: organizacja 1-dniowych zajęć edukacyjnych m.in. „Warsztaty na wypasie”, terenowe zajęcia edukacyjne w obrębie Bagien Błędowskich, bezpieczeństwo na jurajskich szlakach w PKOG z usługą cateringową, organizacja jednodniowych pikników edukacyjnych „Uśpij ekrany – obudź aktywność i poznaj przyrodę – JURA NA WYPASIE”, organizacja konkursów ekologicznych „PARK-ujesz, przyrodę szanujesz” dla 5 grup wiekowych, szkolenia z zakresu ochrony przyrody i bezpieczeństwa na jurajskich szlakach.
Produkcja filmu przyrodniczego w technologii 3D – „Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd”.
Wykonanie przewodników multimedialnych - „Jura dla wspinaczy i nie tylko”, „Szlakiem po Dolinie Wodącej", „Szlakiem po bagnach i lotnych piaskach".
Działalność „mass media” – informacje na stronę internetową i portal społecznościowy Facebook, publikacje prasowe i radiowe, tablice informacyjno – edukacyjnych
Zakup sprzętu do zadań terenowych - m.in. GPS geodezyjny z oprogramowaniem, dron z oprogramowaniem, aparat fotograficzny z obiektywem makro, projektor z mobilnym ekranem.
Efekty:
Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 65 ha cennych, unikatowych i zagrożonych siedlisk nieleśnych – muraw kserotermicznych (6210) i zarośli jałowca na murawach kserotermicznych i wrzosowiskach (5130).
Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 4,5 ha cennych, unikatowych i zagrożonych siedlisk nieleśnych – łąk trzęślicowych (6410).
Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 1,5 ha cennych, unikatowych i zagrożonych torfowisk przejściowych i trzęsawisk oraz występujących zbiorowisk szuwary turzycowe Caricetum gracilis, trzcinowe Phragmitetum communis, pałkowe Typhetum latifoliae, mozgowe Phalaridetum arundinaceae, tatarakowe Acoretum calami oraz szuwar kosaćcowy Iridetum pseudacori.
Ochrona zagrożonych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt na terenie 6 obszarów Natura 2000: Ostoja Olsztyńsko-Mirowska (PLH240015), Ostoja Złotopotocka (PLH240020), Ostoja Kroczycka (PLH240032), Ostoja Środkowojurajska (PLH240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).
Zahamowanie/zatrzymanie postępującego procesu sukcesji wtórnej na powierzchni 71 ha siedlisk otwartych.
Ocena stanu zachowania siedlisk i gatunków projektu oraz ustalenie zmian w środowisku przyrodniczym poprzez prowadzenie monitoringu przyrodniczego.
Ochrona jurajskich siedlisk przyrodniczych, zagrożonych antropopresją i intensywną penetracją oraz zwiększenie dostępności Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i otuliny poprzez ukierunkowanie ruchu turystycznego – wykonanie infrastruktury turystycznej w 2 węzłowych punktach (Dolina Wodącej, Doliny Białej Przemszy).
Zachowanie dziedzictwa kulturowego – ochrona zagrożonych ras zwierząt gospodarczych, odtwarzanie pasterskiej kultury rolnej, podtrzymanie lokalnych tradycji i obyczajów związanych z gospodarką pasterską.
Zmniejszenie zagrożenia antropopresją najcenniejszych obszarów poprzez działania prewencyjne w postaci patroli Służb Ochrony Przyrody, Policji, Lasów Państwowych, GOPR Jura.
Zwiększenie rozwoju społeczno-gospodarczego regionu poprzez aktywizację lokalnej społeczności – mieszkańców, samorządów lokalnych, turystów, dzieci i młodzieży, a także pracowników służb porządkowych i organizacji pozarządowych, zgodnie z zasadami równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.
Parki Krajobrazowe w Województwie Śląskim na mapie
